Autorka: Prof. dr Milena Todorović Balint, načelnica Odeljenja za transplantaciju Klinike za hematologiju UKCS
Kada govorimo o transplantaciji, u svesti ljudi se obično misli na transplantaciju organa. O transplantaciji koštane srži se toliko ne misli i ne govori i ona je često nedovoljno jasno predstavljena. Sa njom se javlja susret tek kada se teška bolest javi u porodici i pacijent postane kandidat da se ova medicinska procedura sprovede. Međutim, radi se o najtežim malignim hematološkim oboljenjima kod odraslih i dece, o teškim poremećajima imuniteta i greškama metabolizma.
Aksioma je da je transplantacija koštane srži jedina procedura koja potencijalno može da izleči pacijenta. Mi, hematolozi transplantatori, koji se time bavimo, tu rečenicu vrlo znamo. Kod transplantacije koštane srži koristimo matične ćelije porekla koštane srži, umbilikalne krvi, a najčešće ih dobijamo iz periferne krvi zdravog donora. To je princip alogene transplantacije, dok pacijent može i sam sebi biti izvor matičnih ćelija, što je osnova autologne transplantacije.
Ipak, alogena transplantacija je zapravo „prava“ procedura transplantacije koju sprovodimo jer unosimo matične ćelije davaoca preko krvi u organizam pacijenta i tako spajamo dve ljudske jedinke, da bi pacijent kasnije obnovio zdravu koštanu srž koju je dobio od svoga donora. Transplantaciju sprovodimo da bi izlečili pacijente koji su prethodno primili brojne hemioterapije, često zračnu i biološku terapiju, a kojima ova procedura predstavlja jedinu šansu za izlečenje.
Naša je radost nemerljiva kada u tome uspemo i vidimo pacijenta koji ponovo počinje da živi kao zdrava osoba, a zahvaljujući beskrajnoj humanosti svoga donora. Ovde nemamo situaciju darivanja organa nakon smrti, već osoba daje deo sebe, sopstvene matične ćelije i time drugome, koji je teško bolestan, daje najveću šansu da ozdravi.
Taj pogled, osmeh i često suze radosnice koje se slivaju niz obraze, kada pacijentu saopštimo da se transplantat potpuno primio, je kao rađanje novog života. Ta sreća kad uspemo je nešto što nama koji se ovim teškim i kompleksnim poslom bavimo daje snagu da stalno idemo dalje, kao misionari koji imaju svoj cilj i svoj put – spasiti one kojima bez transplantacije koštane srži ne bi bilo spasa. Takvih je osmeha puno, i treba da ih bude još više! Jer, šansu da ima podudarnog porodičnog davaoca ima samo pacijent koji ima rođenog brata ili sestru, a ona tada iznosi oko 25%. Za one koji nemaju adekvatnog srodnog davaoca, postoji Registar kao nova nada!
Naime, Registar davalaca koštane srži Srbije je osnovan 2005. godine, sa sedištem u Institutu za transfuziju krvi Srbije i pod ingerencijom Ministarstva zdravlja Republike Srbije. U međuvremenu je promenjen naziv u Registar davalaca matičnih ćelija hematopoeze Srbije. Deo svetskog registra postaje 2005. godine, a punopravni član Svetske asocijacije davalaca koštane srži od 2018. godine.
Prva nesrodna transplantacija u Srbiji je urađena 2009. godine. Davalac je bio iz nacionalnog registra. Do sada je u Srbiji urađeno 235 nesrodnih transplantacija, a većina davalaca je iz inostranih registara.
Kao deo svetskog registra, na raspolaganju nam je više od 40 miliona prijavljenih potencijalnih donora. Ipak, za oko 10% naših pacijenata ne možemo da pronađemo odgovarajućeg.
Zato je veoma važno da nacionalni registar bude brojniji. U cilju toga, neophodno je podizanje svesti o značaju transplantacije matičnih ćelija, uz povećanje broja prijavljenih davalaca u nacionalnom registru. Kao rezultat organizovane kampanje “Osloni se na mene” započete 2022. godine, za godinu dana se prijavilo 2.700 dobrovoljnih davalaca, što je bio dotadašnji trogodišnji prosek. Zaključno sa februarom 2023. godine, naš nacionalni Registar broji oko 13.500 prijavljenih davalaca.
Cilj je da u Srbiji bude 100.000 dobrovoljnih davalaca, čime se povećava verovatnoća da će potencijalni donor biti iz našeg registra, što je optimalno.
I zato uvek treba pomisliti da ko postane dobrovoljni davaoc matičnih ćelija, darujući to svoje “malo”, nekome zapravo daje sve!
Pored porodice, našim pacijentima a istovremno i herojima, donor postaje najveći dokaz ljudske humanosti koja ne poznaje granice, ali i ljubavi koja će ih zauvek spojiti.
